شهر تاریخی رامهرمز  به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص از شهرهای مهم تجاری محسوب می‎شد. از این رو در این شهر بازار پر رونق به همراه چند کاروانسرا وجود داشت. بزرگان شهر می‌گویند در گذشته رامهرمز بارانداز بود ( یعنی محل انبار کالا) و سپس کالا از رامهرمز به شهرهای دیگر می‎رفت. تعیین دقیق قدمت […]

شهر تاریخی رامهرمز  به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص از شهرهای مهم تجاری محسوب می‎شد. از این رو در این شهر بازار پر رونق به همراه چند کاروانسرا وجود داشت. بزرگان شهر می‌گویند در گذشته رامهرمز بارانداز بود ( یعنی محل انبار کالا) و سپس کالا از رامهرمز به شهرهای دیگر می‎رفت. تعیین دقیق قدمت  بازار نیاز  به گمانه زنی و مطالعات بیشتری دارد. با توجه به شواهد معماری و ساخت و سازهایی که در دوره قاجار در رامهرمز انجام شد قدمت  بازار را متعلق به این دوره می‎دانند. اما احتمال می‎رود با توجه به منابع مکتوب، بازار زیبایی که در قرن چهار و قرون بعد از آن سخن می‎رود همین بازار باشد.

مقدسی جغرافی‎دان  قرن چهارم در کتاب خود درباره‎ی بازار رامهرمز چنین می‎نویسد:

«راﻣﻬﺮﻣﺰ ﻗﺼﺒﻪ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎزارﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎر و ﭘﺮﻧﻌﻤـﺖ دارد، ﻣـﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ زﻳﺒﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ در ﮔﺮد آن ﺑﺎزارﻫﺎي آﺑﺎدي ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه و از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻋﻀﺪاﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ، اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺳﻨﮓ ﻓﺮش، ﻣﺴﻘﻒ، ﭘﺎﻛﻴﺰه، زﻳﺒﺎ و روﺷﻦ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ درﻫـﺎﻳﻲ دارد ﻛـﻪ ﺷـﺐ ﺑـﺴﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷﻮﻧﺪ هیچ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد، و در اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ، ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﺎن ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و درﺑﺎزار ﺑﺰازها تیمچه خوبی ﻫﺴﺖ».

اﻳﻦ ﻣﺴﺘﺸﺮق ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: «در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم راﻣﻬﺮﻣﺰ از ﺣﻴﺚ ﻛﺮم اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻣﺪ و اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺻﺎدر ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ و در آن ﺷﻬﺮ، ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﺑﺎزارﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮر از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻋﻀﺪاﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤﻲ واﻗﻊ ﺑﻮد. ﺑﺎزارﻫﺎي آن ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﻛﺎن‎های ﺑﺰازي و ﻋﻄﺮﻓﺮوﺷﻲ و ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻲ ﺑﻮد درﻫﺎﻳﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﺷـﺐ ﺑـﺴﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪ. ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﻫﻨوز راﻣﻬﺮﻣﺰ ﺷﻬﺮي آﺑﺎد ﺑﻮد، ﻏﻠـﻪ و ﭘﻨﺒﻪ ﻓﺮاوان داﺷﺖ و در آن وﻻﻳﺖ ﻧﻴﺸﻜﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ روﻳﻴﺪ».

در دهه ۴۰ ورود اتومبیل به شهرهای ایران و کشیدن جاده سبب تغییر در ساختار بافت ارگانیک بسیاری از شهرها شد. در رامهرمز دو جاده اصلی شهر از میان بازار کشیده شد و بخشی از بازار از بین رفت.

معماری مغازه‎ها با گچ و سنگ و خشت بود و سقف‎شان به صورت منحنی با سازه‎های طاقی شکل بود. از اواخر دهه پنجاه به بعد ساختار بسیاری از مغازه‎ها تغییر کرد. متأسفانه از همان زمان نظارتی بر ساخت و سازها نبود. پوشش اغلب مغازه‎ها از حالت منحنی به تخت تغییر شکل پیدا کرد. در سال‎های اخیر الگوهای ناهمگن و نامتناسبی در بازار ایجاد شد که با قدمت و اصالت بازار هیچ تناسبی ندارد. بازار هویت رامهرمز و عنصری مهم در تاریخ شهر است که از گذشته تا کنون همچنان پویا باقی مانده است. در این بازار قدیمی بنا بر نیاز مردم  مشاغلی چون؛ مس‎گری، نمد مالی، گیوه دوزی، روفوگری، شیرینی پزی و … بود. اما از آن مشاغل قدیمی تنها بازار میوه و سبزی با همان کاربری گذشته وجود دارد و این راسته از بازار به گونه‎ای پویا است که همچنان در حال گسترش است. در دو سال گذشته یکی از معابر منتهی به  بازار دست فروشی سبزی، صیفی جات و میوه  ایجاد شده و این محور و خود بازار در صورت ساماندهی می‎تواند یکی از کانون‎های اصلی گردشگری رامهرمز باشد.. متأسفانه بازار رامهرمز در حال حاضر از شرایط مناسبی برخوردار نیست و طرحی که توسط شهرداری در حال اجراست سنخیتی با اصالت و معماری پیشین بازار ندارد. همچون رواقی که با نمای سنگ در خیابان امام و در مجاورت بازار رضاخانی اجرا شده و تناسبی با معماری ایرانی و بومی رامهرمز ندارد. عناصر معماری گذشته هویت ما هستند. استفاده از معماری، مصالح و المان‎های بی‎هویت و نامتناسب با شهرها جنایت بزرگی است. پدران ما از بازار رامهرمز خاطرات بسیار دارند. شکل‎گیری حس خاطره جمعی همواره از اساسی ترین اصول و مفاهیم در فضاهای شهری بوده است. خاطره جمعی هر منطقه متناسب با فرهنگ و آداب خاص آن منطقه ساخته می‎شود و به مرور زمان به حافظه‎ی جمعی می پیوندد. ساختار فیزیکی (معماری و کالبد) و فعالیت آن فضا را معنا دار می‎کند. شهرها با خاطره جمعی معنا دار می‎شوند. حفظ عناصر مهم شهری که از سالیان دور در ذهن مردم باقی مانده از اصول مهم طراحی شهری در تمام دنیاست. بهسازی بازار رامهرمز متناسب با الگوی معماری پیشین حداقل کاری است که می‎توان برای این شهر تاریخی انجام داد.

  • نویسنده : سارا حسینی