شهر تاریخی رامهرمز به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص از شهرهای مهم تجاری محسوب میشد. از این رو در این شهر بازار پر رونق به همراه چند کاروانسرا وجود داشت. بزرگان شهر میگویند در گذشته رامهرمز بارانداز بود ( یعنی محل انبار کالا) و سپس کالا از رامهرمز به شهرهای دیگر میرفت. تعیین دقیق قدمت […]
شهر تاریخی رامهرمز به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص از شهرهای مهم تجاری محسوب میشد. از این رو در این شهر بازار پر رونق به همراه چند کاروانسرا وجود داشت. بزرگان شهر میگویند در گذشته رامهرمز بارانداز بود ( یعنی محل انبار کالا) و سپس کالا از رامهرمز به شهرهای دیگر میرفت. تعیین دقیق قدمت بازار نیاز به گمانه زنی و مطالعات بیشتری دارد. با توجه به شواهد معماری و ساخت و سازهایی که در دوره قاجار در رامهرمز انجام شد قدمت بازار را متعلق به این دوره میدانند. اما احتمال میرود با توجه به منابع مکتوب، بازار زیبایی که در قرن چهار و قرون بعد از آن سخن میرود همین بازار باشد.
مقدسی جغرافیدان قرن چهارم در کتاب خود دربارهی بازار رامهرمز چنین مینویسد:
«راﻣﻬﺮﻣﺰ ﻗﺼﺒﻪ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎزارﻫـﺎي ﺑـﺴﻴﺎر و ﭘﺮﻧﻌﻤـﺖ دارد، ﻣـﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ زﻳﺒﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ در ﮔﺮد آن ﺑﺎزارﻫﺎي آﺑﺎدي ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه و از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻋﻀﺪاﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ، اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺳﻨﮓ ﻓﺮش، ﻣﺴﻘﻒ، ﭘﺎﻛﻴﺰه، زﻳﺒﺎ و روﺷﻦ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ درﻫـﺎﻳﻲ دارد ﻛـﻪ ﺷـﺐ ﺑـﺴﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷﻮﻧﺪ هیچ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد، و در اﻳﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ، ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﺎن ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و درﺑﺎزار ﺑﺰازها تیمچه خوبی ﻫﺴﺖ».
اﻳﻦ ﻣﺴﺘﺸﺮق ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ: «در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم راﻣﻬﺮﻣﺰ از ﺣﻴﺚ ﻛﺮم اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻣﺪ و اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺻﺎدر ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ و در آن ﺷﻬﺮ، ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﺑﺎزارﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮر از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻋﻀﺪاﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤﻲ واﻗﻊ ﺑﻮد. ﺑﺎزارﻫﺎي آن ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﻛﺎنهای ﺑﺰازي و ﻋﻄﺮﻓﺮوﺷﻲ و ﺣﺼﻴﺮﺑﺎﻓﻲ ﺑﻮد درﻫﺎﻳﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﺷـﺐ ﺑـﺴﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪ. ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ ﻫﻨوز راﻣﻬﺮﻣﺰ ﺷﻬﺮي آﺑﺎد ﺑﻮد، ﻏﻠـﻪ و ﭘﻨﺒﻪ ﻓﺮاوان داﺷﺖ و در آن وﻻﻳﺖ ﻧﻴﺸﻜﺮ ﻫﻢ ﻣﻲ روﻳﻴﺪ».
در دهه ۴۰ ورود اتومبیل به شهرهای ایران و کشیدن جاده سبب تغییر در ساختار بافت ارگانیک بسیاری از شهرها شد. در رامهرمز دو جاده اصلی شهر از میان بازار کشیده شد و بخشی از بازار از بین رفت.
معماری مغازهها با گچ و سنگ و خشت بود و سقفشان به صورت منحنی با سازههای طاقی شکل بود. از اواخر دهه پنجاه به بعد ساختار بسیاری از مغازهها تغییر کرد. متأسفانه از همان زمان نظارتی بر ساخت و سازها نبود. پوشش اغلب مغازهها از حالت منحنی به تخت تغییر شکل پیدا کرد. در سالهای اخیر الگوهای ناهمگن و نامتناسبی در بازار ایجاد شد که با قدمت و اصالت بازار هیچ تناسبی ندارد. بازار هویت رامهرمز و عنصری مهم در تاریخ شهر است که از گذشته تا کنون همچنان پویا باقی مانده است. در این بازار قدیمی بنا بر نیاز مردم مشاغلی چون؛ مسگری، نمد مالی، گیوه دوزی، روفوگری، شیرینی پزی و … بود. اما از آن مشاغل قدیمی تنها بازار میوه و سبزی با همان کاربری گذشته وجود دارد و این راسته از بازار به گونهای پویا است که همچنان در حال گسترش است. در دو سال گذشته یکی از معابر منتهی به بازار دست فروشی سبزی، صیفی جات و میوه ایجاد شده و این محور و خود بازار در صورت ساماندهی میتواند یکی از کانونهای اصلی گردشگری رامهرمز باشد.. متأسفانه بازار رامهرمز در حال حاضر از شرایط مناسبی برخوردار نیست و طرحی که توسط شهرداری در حال اجراست سنخیتی با اصالت و معماری پیشین بازار ندارد. همچون رواقی که با نمای سنگ در خیابان امام و در مجاورت بازار رضاخانی اجرا شده و تناسبی با معماری ایرانی و بومی رامهرمز ندارد. عناصر معماری گذشته هویت ما هستند. استفاده از معماری، مصالح و المانهای بیهویت و نامتناسب با شهرها جنایت بزرگی است. پدران ما از بازار رامهرمز خاطرات بسیار دارند. شکلگیری حس خاطره جمعی همواره از اساسی ترین اصول و مفاهیم در فضاهای شهری بوده است. خاطره جمعی هر منطقه متناسب با فرهنگ و آداب خاص آن منطقه ساخته میشود و به مرور زمان به حافظهی جمعی می پیوندد. ساختار فیزیکی (معماری و کالبد) و فعالیت آن فضا را معنا دار میکند. شهرها با خاطره جمعی معنا دار میشوند. حفظ عناصر مهم شهری که از سالیان دور در ذهن مردم باقی مانده از اصول مهم طراحی شهری در تمام دنیاست. بهسازی بازار رامهرمز متناسب با الگوی معماری پیشین حداقل کاری است که میتوان برای این شهر تاریخی انجام داد.
- نویسنده : سارا حسینی
Sunday, 10 August , 2025