سخن گفتن درباره نامهای کهن پیچیده و دشوار است، اما اگر بخواهیم تنها از روزن نوشتارهای ایلامی و پارسی باستان پرسش را بررسی کنیم شاید کار کوتاهتر و گزیده تر گردد. درباره نام شهر ایذه میتوان گفت که در گزارشهای ایلامی و هخامنشی با سه نام ایزک izzak، ایزخ izzax و ایزامبا iz-za-am-ba روبرو هستیم. […]
سخن گفتن درباره نامهای کهن پیچیده و دشوار است، اما اگر بخواهیم تنها از روزن نوشتارهای ایلامی و پارسی باستان پرسش را بررسی کنیم شاید کار کوتاهتر و گزیده تر گردد.
درباره نام شهر ایذه میتوان گفت که در گزارشهای ایلامی و هخامنشی با سه نام ایزک izzak، ایزخ izzax و ایزامبا iz-za-am-ba روبرو هستیم. نام نخست به چم آمده/رسیده، نام دوم نام یک پیشه، کار یا هنر است که گویا با رفت و آمد و جابجایی در پیوند بوده است و نام سوم نام یک جایگاه جغرافیایی است. شاید نام شهری که با نام آن پیشه و کنش «رفت و آمد» در زبان ایلامی باستان هم ریشه است. گویا در واژه دوم zz نشانی از ذال δ در نامهای ایران باستان است. همچنین اگر بر پایه دگرگونیهای آوایی در زاگرس b به سود m کنار رود و خود m به شیوه v در فارسی میانه و گ g در فارسی دری پدیدار و سرانجام مانند g های پایانی در فارسی نو ناپدید شود، چیزی جز ایذه iδa نمی ماند. درباره آن دو واکه a-a در کنار هم بهتر است بدانیم که گاهی همخوان بهمراه واکه نمی آید، از همین رو شاید خوانش دیگر این واژه iz-z-am-ba یا iz-za-m-ba باشد. همچنین بر کسی پوشیده نیست که زِ z در فارسی جانشین ذال δ میشود.
در پیوند با نام لالی شهری نزدیک به مسجدسلیمان شاید بتوان گفت که همان «هیدالی» یا «ایدالی» باستان است زیرا همخوان h و واکه i هنگامی که بر سر واژه یا نام میآیند ناپدید میشوند و همخوان d نیز در بسیاری از واژهها هنگامیکه میان دو واکه جای میگیرد به y گوهرش (تبدیل) می یابد. بنابراین، جای شگفتی نیست اگر بگویم لالی lāli همان هیدالی hidāli است، ویژه آنکه هیدالی در گزارشهای باستانی جایی سخت گذر در کوهستان بوده که شاهان ایلامی هنگام شکست بدآن پناه میبرده اند ند که این از ویژگیهای لالی در کوههای بختیاری است.
شاید نام اندیکا سرگذشت روشنتری داشته است، زیرا در نوشتارهای ایلامی با واژه an-du-ka بر میخوریم که آنرا هندی چمایش (معنا) نموده اند. شاید در دوره ایلام نو یا دوره هخامنشی دسته هایی از سکاهای سندی (کنار آب) از خاور دریای سیاه یا خاور رود سند به ربیهگاه (جنوب) ایران آمده باشند و در کوههای بختیاری جا داده شده باشند. زیرا آهنگ (مقصود) از هندی در زمان هخامنشیان با هندی به چم امروزین آن یکسان نیست. در زمان هخامنشیان هندی نام شاخه هایی از مردم سکایی بوده است که در کنار آب (رود/دریا) می زیسته اند. باری، درباره گوهرش u به i در گویشهای زاگرس هم نیاز به روشنگری بسیار نیست. بنگرید به پول و پیل یا لوله و لیله.
- نویسنده : دکتر منصور بزرگمهر
Sunday, 10 August , 2025